Nabycie spadku w postępowaniu sądowym – kiedy i w jaki sposób?
Sprawa sądowa o nabycie spadku, a właściwie o „stwierdzenie nabycia spadku”, to z pewnością jeden z najczęstszych powodów, dla których zmuszeni jesteśmy udać się, nierzadko po raz pierwszy, do sądu.
Stwierdzenie nabycie spadku – co to takiego?
Sprawa o stwierdzenie nabycia spadku, to nic innego, jak postępowanie, którego celem jest stwierdzenie, kto nabył prawa do spadku po określonym spadkodawcy. Sąd określa wówczas krąg podmiotów uprawnionych do dziedziczenia majątku po zmarłej osobie, w drodze spadku, jak i udział, jaki dany spadkobierca posiada w tymże spadku.
Muszę przyznać, ze z mojego doświadczenia wynika, że świadomość ludzi, że po śmierci danej osoby trzeba, jeśli posiadała majątek, udać się do sądu, celem stwierdzenia nabycia spadku, nie jest duża, choć oczywiście stale wzrasta. Nierzadko spotykam się z sytuacjami, w których okazuje się, że właśnie przez ów brak świadomości jako właściciel np. nieruchomości w księdze wieczystej nadal widnieje osoba, która zmarła wiele lat temu. Oczywiście nie jest to sytuacja bez wyjścia, ale jej trudność polega na tym, że im dłużej zwleka się z przeprowadzeniem sprawy, tym zwiększa się ryzyko, że ktoś ze spadkobierców nie dożyje lub też zmieni miejsce zamieszkania. Warto więc „przejść” przez te formalności w miarę szybko, by nie utrudnić sobie przebiegu postępowania sądowego.
W tym miejscu nasuwa się pytanie, „czy muszę udać się do sądu po śmierci osoby bliskiej”?
Polskie prawo nie nakłada zarówno obowiązku, jak i terminu „udania się do sądu” w celu przeprowadzenia sprawy o stwierdzenie nabycia spadu, ale … jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość lub inne prawo majątkowe, do objęcia którego wymagane jest postanowienie sądu (mam tu na myśli np. sytuację, w której w skład spadku wchodzą środki pieniężne ulokowane na rachunku bankowym spadkodawcy), to potwierdzenie, kto jest spadkobiercą i w jakim udziale, jest konieczne! Nie jest bowiem możliwe sprzedanie nieruchomości, której w dokumentach jako właściciel widnieje osoba nieżyjąca.
Jak przebiega postępowanie sądowe w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?
Zanim dojdzie do sprawy sądowej, trzeba przygotować i złożyć w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Sądem wyłącznie właściwym do założenia sprawy jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Często zadaje mi się wówczas pytanie, co jeśli spadkodawca zamieszkiwał gdzie indziej, aniżeli był zameldowany? Zawsze odpowiadam, że meldunek nie ma żadnego znaczenia. Prawo polskie wyraźnie wskazuje, ze chodzi o miejsce zwykłego pobytu, czyli inaczej mówiąc, miejsce zamieszkania.
Przygotowaniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku poświęcę osobny wpis.
W tym miejscu warto jedynie wskazać, że do wniosku należy dołączyć odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy, odpisy skrócone aktu urodzenia spadkobierców, zaś w przypadku spadkobierczyń, które po zawarciu związku małżeńskiego zmieniły nazwisko, również odpisy skrócone aktu małżeństwa. Poza wyżej wymienionymi dokumentami, jeśli spadkodawca pozostawił testament, trzeba dołączyć go do wniosku w oryginale.
Co się zaś tyczy informacji, które muszą znaleźć się we wniosku, a które mogą nastręczać pewnych trudności, to co do zasady koniecznym jest wskazanie danych wszystkich spadkobierców, tj. imienia, nazwiska i aktualnego miejsca pobytu. Podkreślenia wymaga, że nawet jeśli spadkodawca pozostawił testament, w którym do spadku powołał inne osoby, aniżeli te, które dziedziczyłyby z ustaw, niezbędne jest by we wniosku wskazać dane zarówno spadkobierców umieszczonych w testamencie, jak i tych, którzy dziedziczyliby spadek, gdyby spadkodawca nie pozostawił testamentu. Jest to konieczne, bowiem osoby te mają prawo zapoznać się z treścią testamentu i ewentualnie zakwestionować jego ważność (najczęściej w sytuacji, gdy charakter pisma budzi wątpliwości, co do tego, czy testament został sporządzony własnoręcznie, jak i w sytuacji, gdy mamy wątpliwości, co do stanu świadomości spadkodawcy).
Z doświadczenia wiem, że właśnie z adresem może być największy problem. Jeśli w żaden sposób nie będziemy w stanie tego ustalić, wówczas z pomocą przychodzi nam procedura związana z ustanowieniem kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu, o czym szerzej z pewnością w jednym z kolejnych wpisów.
Co do przebiegu samego postępowania, to wprawdzie sąd wzywa na sprawę wszystkich spadkobierców ustawowych i testamentowych (w razie istnienia testamentu), celem złożenia tzw. zapewnień spadkowych, jednak z praktyki wiem, że wystarczy wówczas obecność kilku spadkobierców, a nawet jeden z nich. Warto również mieć świadomość, że w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sadu nie interesuje, co wchodzi w skład spadku. Dzielenie spadku, w razie braku porozumienia, odbywa się w postępowaniu o dział spadku.
Nie należy też zapominać o opłacie sądowej od wniosku. Ta wynosi 105 zł w przypadku jednego spadkodawcy, zaś gdy w jednym wniosku wnosimy o stwierdzenie nabycia spadku po kilku osobach, trzeba uiścić wielokrotność tej kwoty. Wyjaśniając, opłata sądowa wynosi 100 zł, a 5 zł wynosi opłata za wpis postanowienia do tzw. rejestru spadkowego.
Świadomie w tytule niniejszego wpisu zastrzegłem, że odnosi się on do postępowania sądowego, bowiem istnieje jeszcze drugi tryb nabycia spadku- tzw. akt poświadczenia dziedziczenia, sporządzany przez notariusza. Kwestia te jednak również przedstawiona zostanie w oddzielnym wpisie.
Radca prawny Michał Porębski